Sołowiejczyk (Sołowejczyk) Józef (Josef) Dow Ber ha-Lewi (1820–1892), rabin, talmudysta, rektor jesziwy w Wołożynie. Ur. w Nieświeżu, w rodzinie rabinackiej wywodzącej się od Józefa ha-Lewi’ego, parnasa (przewodniczącego) gminy żydowskiej w Kownie, który w r. 1758 uzyskał zniesienie zakazu mieszkania Żydów w tym mieście. Stryj S-a, Eliasz (Eliahu), rabin z Kowna, był m.in. autorem pracy „Kô Kôre” (Głos wołającego) o zgodności Talmudu ze Starym Testamentem, której przekłady na język francuski (Paris 1875) i niemiecki (Leipzig 1877) były dedykowane Ksaweremu Branickiemu, zaś tłumaczenie polskie (prawdopodobnie Antoniego Wagi) wydane zostało staraniem tegoż pt. „Kôl Kôré. Biblia, Talmud i Ewangelia” (Paryż 1879). S. był synem Izaaka Zewa, rabina w Kownie.

S. uczył się początkowo pod kierunkiem ojca i brata babki Izaaka (syna założyciela jesziwy w Wołożynie, Chaima z Wołożyna). Następnie przeniósł się wraz z rodzicami do Wołożyna. Rabin tego miasta, Szymon, był jego kolejnym nauczycielem. Wkrótce S. wstąpił do miejscowej jesziwy. Po skończeniu studiów został wybrany na rektora jesziwy w Mińsku. Ze względów rodzinnych (rozwód z żoną) przeprowadził się na Ukrainę i kształcił u rabina Solomona Klugera w Brodach, który zrobił go swoim zastępcą. Zapewne po śmierci swojego nauczyciela S. przeniósł się do Lwowa, gdzie słuchał wykładów rabina Jakuba Orensteina. Niedługo potem wrócił jednak do Kowna, a następnie w r. 1849 do Wołożyna, gdzie znalazł pracę jako nauczyciel w jesziwie. Wraz z Naftalim Zewim Judą Berlinem objął w r. 1854 jej kierownictwo. Społeczność żydowska Wołożyna obrała go także swoim rabinem. S. był człowiekiem o żywej inteligencji i ciętym dowcipie, ale wybuchowym i apodyktycznym. Popadł w konflikt z Berlinem co do metod nauczania i kwestii administracyjnych. Pośrednictwo wybitnych rabinów litewskich zażegnało spór na jakiś czas, S. został zastępcą Berlina, ale w końcu opuścił Wołożyn. Współpracował z czasopismem teologicznym „Tevuna” wydawanym w r. 1861 w Memlu (Kłajpedzie) przez I. Lipkina. Od r. 1865 sprawował funkcję rabina w Słucku. W r.n. założył tow. pomocy biednym i stanął na jego czele. W l. siedemdziesiątych zrezygnował ze wszystkich oficjalnych funkcji i w r. 1875 osiedlił się w Warszawie, gdzie prawie w ogóle nie udzielał się publicznie. W r. 1878 został wybrany na rabina w Brześciu nad Bugiem. W r. 1889 był członkiem delegacji żydowskiej, która wyjechała do Petersburga na rozmowy z rządem w sprawie sytuacji Żydów. W ich wyniku m.in. wprowadzono do jesziw nauczanie języka rosyjskiego i arytmetyki. T.r. założył S. w Brześciu Tow. do Kolonizacji Żydowskiej w Palestynie, które zakupiło tam ziemię.

Swoje pisma zawarł S. w zbiorze Še’elot u-tešuvot beit ha-Levi (Pytania i odpowiedzi szkoły ha-Leviego). Obejmują one: przypowieści do Talmudu, 102 responsy i kazania, które ukazały się w dwóch tomach w l. 1863–4 w Wilnie, kazania do ksiąg biblijnych Rodzaju i Wyjścia, opublikowane w kolejnych dwóch tomach w r. 1884 w Warszawie, i wreszcie przypowieści halachiczne (z dziedziny prawa talmudycznego), zawarte w publikacji z r. 1891. S. zmarł 1 V 1892 w Brześciu nad Bugiem.

S. wżenił się w jedną z bogatych rodzin żydowskich w Wołożynie; jednak w niedługim czasie został zmuszony przez teścia do rozwodu, z powodu podania błędnego porządku przy recytacji modlitwy. Miał dwóch synów: Chaima (zob.) i Simchę, który w r. 1911 został rabinem w Mohylewie.

Estreicher w. XIX (dot. Eliasza Sołowiejczyka); Enc. Judaica (Jerusalem), Vol. 2, 13–16; Evrejskaja enciklopedija, S.-Pet. [b.r.w] XIV; The Jewish Encyclopedia, New York–London 1905 XI; Jüd. Lexikon, IV/2; The Oxford Dictionary of the Jewish Religion, Ed. R. J. Zwi Werblowsky, G. Wigoder, New York–Oxford 1997; Wininger S., Grosse Jüdische National-Biographie, Leipzig [b.r.w.] V; – A History of the Jewish People, Ed. H. H. Ben-Sasson, Cambridge, Mass. 1997; Karliński H., Ha-Rišon le-šošelet Brisk. Toldot hajav u-fe’alav šel ha-ga’on Rabi Josef-Dober ha-Levi Solovaits’ik zastal, roš ješiva be-Voloz’in ve-a, Jerušalaim 1984; Żebrowski R., Borzymińska Z., Po-lin. Kultura Żydów polskich w XX wieku (zarys), W. 1993; Żydzi w Polsce Odrodzonej, W. [1932] II; – Meiselman S.S., The Soloveitchik Heritage. A Daughter’s Memoir, Hoboken, New York 1995; Sefer Maftea bate ha-Levijm. Potea ša’are Talmud Bavil, Talmud Jerušalmi u-Mišne Tora leha-Rambam, le-sifre rabotenu raše kol bene ha-gola, merore Jisrael, avot beit-din ve-raše metivta ba-’ir Brisk, Bene Berak 5746 [1985/6]; Soloveichik J. B., Sefer Igrot mi-Bei ha-Levi: u-vo nikbecu ki-šeloš me’ot michtavim ve-haskamot, Bene Berak 5753 [1993]; – „Słowo Żydowskie” 1992 nr 16/17.

Stefan Gąsiorowski